JĘDRZEJ KITOWICZ jest bardziej popularny niżby się z pozoru wydawało. Znają go nawet ci, którzy nigdy jego nazwiska nie słyszeli; wielu czyta go, nie wiedząc o tym; wielu myśli jego słowami i obrazami, nie zdając sobie z tego sprawy.

Jędrzej Kitowicz niepostrzeżenie wpisał się w nasze – polskie dzieje, jakby mimochodem kształtując powszechny sposób pojmowania kultury staropolskiej. Gdyby nie jego dwie, brzemienne w skutki książki – „Opis obyczajów” i „Pamiętniki czyli historia polska” – wszystkie opracowania traktujące o staropolskiej kulturze wyglądałby zupełnie inaczej; dzięki niemu zawierają mnóstwo szczegółów i anegdot, cytowanych, wspominanych i parafrazowanych przez powieściopisarzy i historyków (przez co ich książki stają się zdecydowanie mniej suche).

Ma to swoje ogromne plusy, ale i minusy: otóż Kitowicz, z natury doskonały obserwator, ale i człowiek zgryźliwy, „werydyk”, jak to się mówiło, stworzył obraz kultury czasów saskich bardzo barwny, zabawny ale i momentami przerażający, eksponujący wszelkie obyczajowe wynaturzenia, osobliwości i nienormalności. Zaciążyło to na naszym negatywnym stosunku do kultury schyłku Rzeczypospolitej Szlacheckiej. Dzięki niemu jednak możemy tę kulturę podglądać przez dziurkę od klucza – wiemy, jak zmieniał się z roku na rok krój czapki i sposób picia z kieliszków, czy że król Staś po ogłoszeniu abdykacji dostał rozwolnienia.

Gdzie się Jędrzej Kitowicz urodził, czy był mieszczaninem, czy szlachcicem – nie wiadomo do końca. Nauki pobierał zapewne u jezuitów w Poznaniu lub Kaliszu; potem został sekretarzem opata klasztoru benedyktynów w Lubiniu. To zajęcie musiało ukształtować w nim zamiłowanie do notowania w pamięci i na papierze wszystkiego, co uznał za ważne.

Gdy dożywał czterdziestego roku życia, wybuchła wojna z Moskalami o „wiarę i wolność”, czyli konfederacja barska. Przystał do konfederatów, nie wypuszczając pióra z dłoni. Awansował; został rotmistrzem, a w marcu 1769 roku powierzono mu na krótko funkcję komendanta Poznania. Potem był sekretarzem szefa konfederacji wielkopolskiej, Józefa Zaremby. Prowadzona przezeń korespondencja sztabu zachowała się w zbiorach Biblioteki Kórnickiej.

Jednak jeszcze przed upadkiem konfederacji Kitowicz postanowił porzucić wojsko; wstąpił do seminarium duchownego i został księdzem. Później, jako już podeszły w latach pleban wsi Rzeczyca, spisał swoje dwa dzieła, korzystając z pamięci i czynionych przez cale życie notatek. Umarł 200 lat temu, 3 kwietnia 1804 roku.

Napisano na podstawie www.phalanx.pl.

He was born on 1 December 1728. Little is known of his parents and the place of his birth. It is not known whether he was a member of the gentry or of the bourgeoisie.

He went to school in Warsaw. Having finished his education he was taken into service by Michał Lipski, the abbot of the Benedictine monastery in Lubin, a Grand Pennian and a Royal Referendary, to whom he was a secretary for many years.

When in 1768, in the name of defending the faith and the old political order, the Bar Confederacy was formed, Kitowicz joined its ranks. At the beginning he served under Ignacy Skarbek-Malczewski. He fought in the battles of Radom and Częstochowa. As a captain he commanded the Confederate cavalry in Poznań. He worked in the headquarters of General Józef Zaremba, the last marshal of the Confederacy in Wielkopolska (Greater Poland).

In 1771 Kitowicz decided to become a priest. In October that year he entered the theological seminary for missionaries at Św. Krzyż (Holy Cross) Church in Warsaw. The implementation of this idea was not an easy process. At the age of 43 the memoirist commenced theological studies for which he did not have the appropriate education; he suspended them after the first year. It is not known when and where he completed them. There were other obstacles as well, which required a papal dispensation. With the help of the Bishop of Poznań and of the Crown Chancellor, Antoni Młodziejowski, and later of Antoni Ostrowski, the bishop of the Kujawy region, those obstacles were overcome. In 1777, he was ordained priest in the Włocławek diocese. In 1781 he became a parish-priest in Rzeczyca and commander of the Kowalewo district.

In Rzeczyca he began sorting the historical materials and the notes on the important events he had taken part in, which he had been collecting since 1743. They would be used by him in his two works, which, however, he did not manage to complete - Kitowicz died on 3 April 1804. The first of those works was Pamiętniki, czyli Historia polska, the other - Opis obyczajów za panowania Augusta III. The latter work was the one with which he achieved the greatest fame - the whole work, corrupted with the publisher’s alterations, was published in the years 1840 - 1841.

On account of the observations contained therein, Opis obyczajów... is considered as the most important account of the customs in Poland in the reign of the Saxon Dynasty. That is why the work of Kitowicz was of such great interest to later writers (F. Skarbek, J. I. Kraszewski, H. Rzewuski, H. Sienkiewicz ), who made use of the information presented there in their own works.

Piotrkowski Trybunał w pamiętnikach księdza Kitowicza	Akt zgonu ks. Jędrzeja Kitowicza	202 rocznica śmierci ks. Jędrzeja Kitowicza
Ks. Jędrzeja Kitowicza droga do Rzeczycy	Opis obyczajów za panowania Augusta III Jędrzej Kitowicz	Obchody 200 rocznicy śmierci ks. Kitowicza. Przedstawienie Teatru Starego z Krakowa w Rzeczycy
Saski Szekspir w Rzeczycy Gość Niedzielny 14.XI.2004	Parafia w zakolu Pilicy Gość Niedzielny 26.XII.2004	Jędrzej Kitowicz - proboszcz doceniony Tomaszowski Informator Tygodniowy 15.X.2004
Obyczajów obserwator Źródło 21 XI 2004	W 200. rocznicę śmierci ks. Kitowicza Niedziela 14 XI 2004	Jędrzej Kitowicz - Szekspir saski Kultura i Biznes, VIII-IX 2004